Η Κρήτη των Λαβυρίνθων

Του Κωστή Χρηστάκη*

Αγαπητέ Κύριε Διευθυντή,

Με μεγάλη προσοχή και τον δέοντα σεβασμό διάβασα την επιστολή με τίτλο “Η αλήθεια για τους Μινωίτες” του τ. Νομάρχη Ηρακλείου κ. Δημήτρη Σαρρή (Πατρίς, 19-6-2009).

Στην επιστολή του ο κ. Σαρρής δικαιολογεί την παρέμβασή του στην εκδήλωση για την παρουσίαση του βιβλίου μου ΚΡΗΤΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΕΙΝ (έκδοση του Επιμελητηρίου Ηρακλείου) ως «κάθετη αντίθεσή του με τη βάναυση διαστρέβλωση της Ελληνικής Ιστορίας και Μυθολογίας» που διατυπώθηκε από τους αρχαιολόγους-ιστορικούς (κ. Μ. Τσιποπούλου και κ. Κ. Χρηστάκη), επειδή υποστήριξαν ότι «οι Μινωίτες δεν ήταν Έλληνες».

Αντιπαρέρχομαι τις βαριές εκφράσεις που χρησιμοποιεί ο συντάκτης της επιστολής, κατανοώντας τη δυσκολία αποδοχής επιστημονικών απόψεων από μη ειδικούς. Όμως ο επιστήμονας, στον τομέα της επιστήμης του είναι υποχρεωμένος να προάγει τη γνώση και να κάνει κοινωνούς τους ανθρώπους με τους οποίους έρχεται σε επικοινωνία, ακόμα και αν χρειαστεί να συγκρουστεί με παγιωμένες αντιλήψεις. Ας σημειωθεί μόνο ότι ειδικές σπουδές, πολύχρονη επιστημονική έρευνα και συγγραφή ποικίλων επιστημονικών εργασιών και ειδικών βιβλίων (το ΚΡΗΤΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΕΙΝ είναι το τρίτο κατά σειρά βιβλίο μου) δεν μού επιτρέπουν να αποδεχτώ το χαρακτηρισμό «νεαρός» και τη σημειολογία που περικλείει η χρήση της λέξης από το συντάκτη της επιστολής.

Επειδή τα θέματα που θίχτηκαν από τον κ. Νομάρχη αποτελούν αντικείμενο επιστημονικού διαλόγου ειδικών, δεν σκοπεύω να εμπλακώ σε ένα διάλογο από τον οποίο απουσιάζει η κοινή επιστημονική αφετηρία. Όμως, για την αποκατάσταση της επιστημονικής εγκυρότητας και προς χάριν των αναγνωστών σας θεωρώ αναγκαίες κάποιες διευκρινήσεις:

1) Η αρχαιολογία είναι μια επιστήμη που εξελίσσεται συνεχώς καθώς νέα δεδομένα, νέες μεθοδολογικές και θεωρητικές ερμηνευτικές προσεγγίσεις και ερευνητικές τεχνικές δημιουργούν ένα πολυδιάστατο και συνεχώς ευμετάβλητο ορίζοντα. Το περιεχόμενο της επιστολής Δ. Σαρρή με τίτλο «Η αλήθεια για τους Μινωίτες» είναι συνεπώς άτοπο αφού η αλήθεια είναι το διαρκές επιστημονικό ζητούμενο. Εξάλλου αυτή είναι και η γοητεία της μελέτης του παρελθόντος, μελέτη που προϋποθέτει ουσιαστική γνώση και ευρύτητα πνεύματος.

2) Οι λαοί του Ελλαδικού χώρου πριν από την άφιξη των Ελλήνων ονομάζονται Προέλληνες. Ανάμεσα στους λαούς αυτούς συγκαταλέγονται οι Μινωίτες. Γύρω στα 2200-2000 π.Χ. αφίχθηκε ο κύριος όγκος των ελληνόφωνων Ινδοευρωπαίων στην Ελλάδα, όπως μαρτυρείται από την Μυθολογία και από λέξεις της ελληνικής γλώσσας που δεν ανάγονται στην ινδοευρωπαϊκή πρωτο-γλώσσα. Ο καθ. Σ. Αλεξίου γράφει, ήδη από το 1964: «Η Κρήτη, προστατευόμενη από την θάλασσαν, δεν εγνώρισε την μεταβολήν αυτήν και συνέχισε τας παροδόσεις αυτής μέχρι της πρώτης αφίξεως των Αχαιών-Ελλήνων περί το 1450 π.Χ» (Σ. Αλεξίου, Μινωικός Πολιτισμός, Ηράκλειο 1964, σ. 123). Οι Αχαιοί δημιούργησαν τον «πρώτο μεγάλο ελληνικό πολιτισμό» (Θ. Κατσουλάκος, Γ. Κοκκορού-Αλευρά, Β. Σκουλάτος, Αρχαία Ιστορία Α΄ Γυμνασίου, ΟΕΔΒ, 2008, σ. 29). Είναι σαφής η διάκριση μεταξύ Μινωιτών και Αχαιών. Εξάλλου αναλύσεις DNA μαρτυρούν την έλλειψη γενετικής συγγένειας μεταξύ των δυο πληθυσμιακών ομάδων (Α. Ναυπλιώτη, Ι΄ Διεθνές Κρητολογικό Συνέδριο, Χανιά 2006). Η συνέχιση της έρευνας θα διαμορφώσει σίγουρα μια πληρέστερη εικόνα.

3) Τα πρώτα αναμφισβήτητα τεκμήρια κατοίκησης της Κρήτης χρονολογούνται στις αρχές της Νεολιθικής περιόδου (αρχές 7ης χιλιετίας) και προέρχονται από την Κνωσό. Στα χρόνια που προηγήθηκαν, είναι πιθανόν ομάδες κυνηγών και τροφοσυλλεκτών να κατοικούσαν στο νησί κατά την Παλαιολιθική και Μεσολιθική περίοδο. Το θέμα που απασχολεί την έρευνα είναι η προέλευση των ομάδων που εγκαταστάθηκαν στην Κνωσό το 6800 π.Χ (η χρονολογία αυτή θεωρείται ως αφετηρία εγκατάστασης). Αν και το θέμα παραμένει ανοικτό, η άποψη που υπερισχύει είναι ότι ήρθαν στο νησί ομάδες από την περιοχή της Μικράς Ασίας, φορείς του πρωτοπόρου Νεολιθικού Πολιτισμού της Εγγύς Ανατολής. Αναλύσεις DNA μαρτυρούν την σχέση των Μινωιτών με τους λαούς της Ανατολής (π.χ. Καθημερινή 3-4-2008). Αν και χρειάζεται περισσότερη έρευνα προς τη κατεύθυνση αυτή, τα αποτελέσματα των αναλύσεων διαμορφώνουν μια νέα εικόνα.

4) Ως Σημίτες χαρακτηρίζονται οι λαοί που έζησαν στην Αραβική Χερσονήσο, στην Μεσοποταμία, στην Συρο-παλαιστίνη και στην Αιθιοπία. Η αποκλειστική ταύτιση των λαών αυτών με τους Εβραίους είναι ένα σοβαρό λάθος, χωρίς να υποτιμάται η συνεισφορά των τελευταίων στον πολιτισμό και κυρίως στην διαμόρφωση σύνθετης θρησκευτικής σκέψης. Η αντιμετώπιση των Σημιτών, δημιουργών μεγαλών πολιτισμών, με σημερινά κριτήρια «εθνοτισμού» είναι λανθασμένη και παραπέμπει σε πολύ επικίνδυνες νοοτροπίες από τις οποίες η ανθρωπότητα υπέφερε σκληρά.

5) Αν και δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι οι μύθοι ενσωματώνουν ιστορικές μνήμες δεν είναι αποτελεσματικό να ερμηνεύονται αυτολεξεί ως στοιχείο τεκμηρίωσης για την κατανόηση του παρελθόντος. Η χρήση των μύθων προϋποθέτει μεγάλη προσοχή και βαθιά επιστημονική και σφαιρική γνώση προκειμένου να εντοπιστούν τα διαφορετικά ιστορικά και πολιτισμικά στοιχεία μιας μυθικής αφήγησης. Εξάλλου η μυθική αφήγηση πρέπει να συνδυάζεται πάντοτε με ανασκαφικά ευρήματα. Οι μύθοι που επικαλείται ο Δ. Σαρρής δεν τεκμηριώνουν την ελληνικότητα των Μινωιτών αλλά τη σύζευξη και τη δημιουργική συνύπαρξη ανθρώπων και πολιτισμών σε ένα περιβάλλον χωρίς αυστηρά καθορισμένα γεωγραφικά σύνορα. Τέτοια ήταν τα αρχαία βασίλεια της Ανατολής μεταξύ των οποίων κα το Μινωικό «κράτος της Θάλασσας»: ένας κόσμος ανοικτός και κοσμοπολίτικος, όπως ήταν πάντα Κρήτη, γεφύρι ανάμεσα στις μεγάλες στεριές και χωνευτήρι πολιτισμών.

Στα ελληνικά βιβλιοπωλεία κυκλοφορούν πλήθος βιβλία εγκρίτων Ελλήνων και ξένων πανεπιστημιακών δασκάλων και αρχαιολόγων-ιστορικών, ειδικών στην μελέτη του Προϊστορικού Αιγαίου, προσιτά σε κάθε ενδιαφερόμενο.

• Ο Κωστής Χρηστάκης, είναι Δρ. προϊστορικής αρχαιολογίας, διδάσκων του Παν/μίου Κρήτης, Παιδαγωγικό Τμήμα, καθηγητής του Minoan International College